معمولاً هورمون تستوسترون به صفات مردانه نسبت داده می‌شود. این در حالی است که بدن زنان هم تستوسترون تولید می‌کند. در آزمایش تستوسترون سطح خیلی کم یا خیلی زیاد آن در مردان، نشان‌دهنده وجود مشکلات و بیماری‌های جدی در افراد است.
در مردان، تولید تستوسترون در بیضه‌ها صورت می‌گیرد. در زنان، تولید این هورمون بر عهده تخمدان‌ها است. تستوسترون در قبال ویژگی‌های بدنی ازجمله رویش موهای بدن، جرم عضلانی و قدرت بدنی نقش دارد. در مردانی که دچار کمبود تستوسترون هستند، این خصیصه‌های مردانه نیز تضعیف می‌شوند. این در حالی است که زنانی با تستوسترون بالا، سطح بیشتری از این ویژگی‌ها را تجربه می‌کنند.
اگر تصور می‌کنید سطوح تستوسترون بدن شما در حد مناسبی قرار ندارند، بهتر است در فکر انجام آزمایش تستوسترون باشید. برای این منظور می‌توانید هر چه سریع‌تر با پزشک متخصص غدد و متابولیسم مشورت کنید.
سطوح عادی و غیرعادی تستوسترون
سطح عادی تستوسترون در مردان بین ۳۰۰ الی ۱۰۰۰ نانوگرم در دسی لیتر است (نانوگرم/ دسی لیتر). این مقدار در زنان بین ۱۵ الی ۷۰ نانوگرم/ دسی لیتر قرار می‌گیرد. ضمناً طبیعی است که در طول عمر افراد، میزان تستوسترون بدنشان تغییر کند.
مقدار تستوسترون به‌صورت طبیعی و با توجه به سن افراد تغییر می‌کند. پس از ۴۰ سالگی، تستوسترون مردان به‌طور میانگین با نرخ حداقل ۱% در سال کاهش می‌یابد. برخی نشانه‌های تستوسترون کم ازجمله ناتوانی نعوظ، به‌وفور در مردان بالای ۴۰ سال دیده می‌شوند. تستوسترون کم به‌وفور در افراد چاق فارغ از سن آن‌ها رؤیت می‌شود.
شایع‌ترین بیماری مربوط به تستوسترون در مردان “هیپوگنادیسم” است. از این بیماری تحت عنوان بیماری تستوسترون کم نیز یاد می‌شود. درصورتی‌که یک یا چند مورد از این نشانه‌ها در شما وجود داشته باشند، سطح تستوسترون به‌صورت غیرعادی در حد پایینی قرار می‌گیرد.
- کاهش میل جنسی
- ناتوانی در دستیابی به نعوظ (اختلال نعوظ)
- ناتوانی در تولیدمثل (عقیم شدن)
- خستگی مفرط
در زنانی که سطح تستوسترون شان بیش‌ازحد بالا باشد، موهای روی صورت افزایش می‌یابند، لحن صدایشان مردانه می‌شود و حجم پستان‌هایشان کاهش می‌یابد. تستوسترون خیلی زیاد در زنان، یکی از عوامل بروز آکنه تلقی می‌شود.
یک علت بالقوه تستوسترون بیش‌ازحد در زنان، سندروم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) است. PCOS در باردارشدن اختلال ایجاد می‌کند و با چرخه قاعدگی تداخل خواهد داشت.
سطوح تستوسترون بیش‌ازحد بالا یا پایین در مردان و زنان می‌تواند نشانه‌ای از سایر مشکلات جسمانی باشد. بالا بودن سطح تستوسترون، نشانه‌ای از سرطان تخمدان یا بیضه است. سطوح پایین تستوسترون نشان‌دهنده وجود یک بیماری مزمن یا آسیب‌دیدگی غده هیپوفیز است. وظیفه این غده آزادسازی هورمون‌ها است.
در پسربچه‌ها و دختربچه‌ها معمولاً علائم تستوسترون غیرعادی شدیدتر هستند. آزمایش تستوسترون برای پسران و دخترانی که رشد خوبی نداشته‌اند یا بچه‌هایی که والدینشان متوجه تأخیر بلوغ در آن‌ها شده‌اند تجویز می‌شود.
پسرانی با سطح کم تستوسترون رشد آهسته‌ای را تجربه می‌کنند. هیچ‌گونه مویی روی صورت آن‌ها رشد نمی‌کند و عضلاتشان به‌خوبی توسعه نمی‌یابند. دخترانی با تستوسترون بالا نیز دچار تأخیر در قاعدگی می‌شوند یا موهای بیش‌ازحدی روی بدنشان رشد می‌کند. پسرانی با تستوسترون زیاد در سنین پایین و با شدت زیاد وارد دوران بلوغ می‌شوند.
تستوسترون بیش‌ازحد یا هایپرپلازی مادرزادی غده فوق کلیوی
در برخی موارد تستوسترون بیش‌ازحد به دلیل بیماری به اسم هایپرپلازی مادرزادی غده فوق کلیوی (CAH) ایجاد می‌شود. تستوسترون بیش‌ازحد منجر به این می‌شود که پسران دچار آلت‌های تناسلی بیش‌ازحد بزرگ شوند. زنان نیز اندام تناسلی غیرعادی را در هنگام تولد تجربه کنند.
در مواردی خاص، CAH منجر به ایجاد صدای به‌شدت خشن در مردان و رویش مو روی صورت در زنان می‌شود. می‌توان CAH را سریعاً در کودکان تشخیص داد. این بیماری منجر به ظهور علائمی همچون کم‌آبی، عادت‌های غذایی نامطلوب و سایر علائم می‌شود. همچنین می‌تواند رشد اندک را در پی داشته باشد. هرچند این امکان وجود دارد که فردی دچار این بیماری باشد و در سن پایین قد بلندی داشته باشد.
آزمایش تستوسترون چگونه انجام می‌شود؟
بررسی سطح تستوسترون، از طریق یک آزمایش خون ساده صورت می‌گیرد. این آزمایش معمولاً در فرصت صبحگاهی، هنگامی‌که مقدار تستوسترون در بالاترین حد قرار دارد انجام می‌شود. گاهی اوقات باید این تست را مجدداً انجام داد، تا صحت نتایج تأیید شود.
ممکن است پزشک از شما بخواهد که قبل از انجام آزمایش، مصرف هرگونه داروی تجویزی که به‌صورت بالقوه روی میزان تستوسترون تأثیرگذار هستند را متوقف نمایید. برخی داروها، که منجر به افزایش غیرواقعی سطح تستوسترون می‌شوند عبارت‌اند از :
- استروئیدها (که پس از قطع مصرف، مقدار تستوسترون سریعاً کاهش می‌یابد)
- باربیتورات‌ها
- داروهای ضد انعقاد خون
- درمان‌های مبتنی بر آندروژن یا استروژن
برخی داروها، ازجمله مواد افیونی، میزان تستوسترون را به‌صورت مصنوعی پایین می‌آورند. درصورتی‌که هر یک از داروهای فوق را مصرف می‌کنید، پزشک را در جریان بگذارید. آن‌ها تضمین می‌کنند که نتایج آزمایش تستوسترون از بیشترین دقت ممکن برخوردار باشند.
پزشک این قدرت را دارد که با توجه به علائم بیمار، دستور انجام برخی معاینات بدنی را بدهد. اگر پزشک متوجه علائم زیر در افراد مذکر شود، آنگاه درخواست معاینه بدنی را خواهد داد :
- از دست رفتن موی صورت
- کاهش وزن
- نشانه‌هایی از ژنیکوماستی، افزایش غیرعادی اندازه بافت پستان
- افزایش غیرعادی وزن
- برای افراد مؤنث، پزشک در صورت مواجهه با علائم زیر، درخواست معاینه بدنی را می‌دهد :
- جوش‌های غیرعادی در ناحیه صورت
- رشد غیرعادی مو در مجاورت لب‌ها یا گونه (هیرسوتیسم)
- نازک شدن غیرعادی مو، یا کچل شدن سر
کیت‌های آزمایش خانگی تستوسترون، توسط چند شرکت به‌صورت گسترده به بازار عرضه‌شده‌اند. این کیت‌های آزمایشی، از بزاق برای ارزیابی سطح هورمون‌های بدن استفاده می‌کنند. پس از انجام آزمایش، نمونه‌ها برای بررسی‌های تکمیلی به آزمایشگاه فرستاده می‌شوند.
مطالعات متعدد، ازجمله مطالعه‌ای که روی تقریباً ۱۵۰۰ مرد بین سنین ۲۰-۲۹ سال انجام‌شده است، این نکته را تأیید نموده‌اند که بزاق، اندازه‌گیری نسبتاً دقیقی از میزان تستوسترون خون ارائه می‌دهد. این روش به‌طور خاص برای تشخیص هیپوگنادیسم در مردان مفید واقع می‌شود.
البته واقعیت این است که برخی منابع تحقیقاتی معتبر اذعان داشته‌اند که آزمایش مبتنی بر بزاق، چندان قابل‌اطمینان نیستند. این منابع علمی اعتقاددارند که آزمایش‌های مکمل، ازجمله آزمایش سرم خون، امری ضروری برای تضمین دقت آزمون‌های بزاق هستند.
چگونه می‌توان سطوح غیرعادی تستوسترون را درمان کرد؟
اگر گمان می‌برید مقدار تستوسترون بدن شما در حد غیرعادی قرارگرفته است، یا در دوران کودکی با مشکل رشد بدنی دست‌به‌گریبان بودید، لزوم انجام آزمایش تستوسترون را با پزشک خود در میان بگذارید. در حال حاضر، طیف وسیعی از گزینه‌های درمانی در دسترس هستند.
شایع‌ترین درمان به‌کاررفته برای تستوسترون کم، درمان جایگزینی تستوسترون (TRT) است. در این روش، ماده جایگزین به‌صورت تزریقی، داروی پوستی، یا ژل موضعی حاوی تستوسترون اعمال می‌شود. وظیفه این ماده، جایگزینی تستوسترونی است که بدن از آن محروم شده است.
علیرغم اینکه این درمان رواج دارد، اما TRT با یک سری مخاطرات و عوارض جانبی هم همراه است، این مشکلات عبارت‌اند از :
- وقفه تنفسی در خواب
- آکنه
- ایجاد لخته‌های خونی
- هایپرپلازی خوش‌خیم پروستات یا رشد پروستات
- افزایش بالقوه خطر حمله قلبی یا سکته
درصورتی‌که داروها یا مکمل‌هایی مصرف می‌کنید (همچون استروئیدها)، که به‌صورت بالقوه اثر غیرعادی را روی میزان تستوسترون به‌جا می‌گذارند، ممکن است پزشک از شما بخواهد که مصرف آن‌ها را متوقف کنید، یا داروهای جایگزینی را به شما توصیه کند.
همچنین پزشک به شما توصیه می‌کند که تغییراتی در سبک زندگی خود بدهید. هدف این است که سطوح تستوسترون را در حد متعادل‌تری قرار بدهید. انجام تمرینات ورزشی برای عضله سازی و کاهش وزن به شیوه صحیح و از طریق تغییرات در رژیم غذایی، ازجمله این اقدامات محسوب می‌شوند.
نتیجه‌گیری
درصورتی‌که متوجه هرگونه علائم غیرعادی همچون ریزش مو، کاهش وزن و آکنه، به‌خصوص در سنین پایین‌تر از ۴۰ سال شدید، شاید بهتر باشد که آزمایش تستوسترون را انجام بدهید. انجام این آزمایش به شما کمک می‌کند تا مشخص کنید آیا بیماری زمینه‌ای، آسیب‌های جسمانی یا سبک‌های زندگی وجود دارند؛ که روی میزان تستوسترون تولیدشده در بدن شما اثرگذار باشند؟
در بسیاری موارد مقادیر تستوسترون به‌سادگی و با توجه به سن، رژیم غذایی، رژیم دارویی و حتی میزان فعالیت بدنی دستخوش تغییر می‌شوند. آزمایش تستوسترون نشان می‌دهد که سطوح تستوسترون تحت تأثیر افزایش طبیعی سن قرار دارند، یا اینکه عوامل جانبی که توسط فرد قابل‌کنترل هستند، روی آن‌ها تأثیرگذار هستند؟
منبع: درمانکده
بدون دیدگاه